De schaduw van de Veehouderij

Precies 9 jaar geleden (29 november 2006) verscheen een belangrijk rapport van de FAO, de voedselorganisatie van de Verenigde Naties met de veelzeggende titel ‘Livestock’s long shadow’. Vertaald: de lange schaduw van de veehouderij. In dat rapport wordt de noodklok geluid over de enorme impact die de veehouderij heeft op het klimaat op aarde. De onderzoekers schreven destijds dat de veehouderij ‘een grote bedreiging is voor het milieu’ en dat ‘snel ingrijpen’ noodzakelijk is. Aan de vooravond van de klimaattop in Parijs blijkt dat er sindsdien weinig is veranderd. Sterker nog: de consumptie van vlees en zuivel en de ontbossing in Zuid-Amerika gaan in hoog tempo door. Een beschouwing.

Welke bron veroorzaakt meer uitstoot van broeikasgassen: de wereldwijde veehouderij of de transportsector? Verrassing! Volgens het rapport ‘Livestock’s long shadow’ stoot de veehouderij meer broeikasgassen uit (18 procent omgerekend in CO2-equivalenten) dan het wereldwijde transport. Exacter: de veesector is verantwoordelijk voor de uitstoot van 65 procent van het lachgas, 37 procent van het methaan en 64 procent van alle ammoniak. Daarnaast is deze sector een belangrijke oorzaak van de degradatie (afbraak, vervuiling) van land en water.

Henning Steinfeld (hoofd van FAO Livestock) zei in een toelichting in 2006: “De veehouderij levert de grootste bijdrage aan de ernstigste milieuproblemen in de wereld van vandaag. Er is dringend actie nodig om de situatie te verhelpen.” In het rapport worden veel feiten en cijfers genoemd die dit betoog onderstrepen.De FAO verwacht dat met het stijgen van de welvaart (met name in Azië) de consumptie van vlees en zuivel verder zal toenemen. Dit leidt tot een verdubbeling van de wereldwijde vleesproductie van 229 miljoen ton in 1999/2001 tot 465 miljoen ton in 2050 en een stijging van de melkproductie van 580 naar 1.043 miljoen ton. Die prognose is daarna onverminderd blijven staan. De agrosector in Brazilië maakte in augustus 2015 bekend dat zij de ambitie heeft in 2020 de grootste producent van rundvlees ter wereld te zijn.

Lange schaduw
Deze enorme groei werpt een lange schaduw op natuur en milieu. Niet alleen lokaal in Zuid-Amerika, maar wereldwijd, aldus het rapport. Volgens de FAO moeten de milieukosten per eenheid dierlijk product minimaal met de helft omlaag om alleen al de omvang van verdere verslechtering van de huidige, hoge milieuvervuiling op te vangen. Daarmee is nog niet eens een begin gemaakt met het daadwerkelijk aanpakken van het probleem.

Wanneer de emissies van landgebruik en veranderingen in landgebruik zijn inbegrepen, is de veehouderij wereldwijd verantwoordelijk voor 9 procent van de CO2-uitstoot. Daarbovenop komen de emissies van nog schadelijkere broeikasgassen, zoals methaan en lachgas (zie hierboven) dat 296 keer meer impact heeft op de klimaatopwarming dan CO2. Mest is veruit de belangrijkste bron van deze broeikasgassen. Bij elkaar 18 procent van alle broeikasgassen uitgedrukt in CO2-equivalenten.

Landgebruik
Ook het gebruik van land voor het weiden van de veestapel en het verbouwen van grondstoffen als soja heeft een enorme impact op het klimaat. Zo wordt 30 procent van de totale landoppervlak op aarde gebruikt voor het inscharen van vee (meestal blijvend grasland) en nog eens 33 procent van alle landbouwgrond voor de productie van veevoer. Daarmee is de agrosector de belangrijkste motor van de ontbossing, vooral in Latijns-Amerika. In de Amazone wordt 70 procent van de gekapte bossen gebruikt voor het grazen van vee.

Tegelijkertijd veroorzaken deze kuddes grootschalige aantasting en vernietiging van bodem en biodiversiteit. Ongeveer 20 procent van de weilanden is aangetast door overbegrazing, verdichting en erosie. Dit cijfer ligt nog hoger in droge gebieden waar inadequaat beleid en beheer bijdraagt aan verwoestijning.

Meest schadelijke sector
“De veehouderij is een van de meest schadelijke sectoren voor de steeds schaarser wordende hulpbronnen op aarde. De belangrijkste verontreinigende stoffen zijn dierlijk afval, antibiotica en hormonen, chemicaliën uit leerlooierijen, meststoffen en het gebruik van pesticiden op voedergewassen. Verder leidt wijdverspreide overbegrazing en beregening van akkers met grondstoffen voor veevoer tot verstoring van watercycli, waardoor de grondwaterreserves onder druk komen te staan.”

Mineralen als fosfor en stikstof die in overmaat voorkomen in mest, zorgt verder voor ernstige verontreiniging op land en water, wat opnieuw leidt tot verlies aan biodiversiteit. Volgens de FAO bestaat 20 procent van de biomassa op aarde uit landdieren. Daardoor zijn 15 van de 24 belangrijke ecosystemen op aarde in verval, met vee als belangrijkste boosdoener.

Controle op toegang tot land
De auteurs stelden in 2006 voor om expliciet rekening te gaan houden met de milieukosten van de sector om de problemen aan te pakken. Om landdegradatie te voorkomen, zou er controle op de toegang tot landbouwgronden moeten komen en meer aandacht voor bodembescherming door veeteelt en natuur te combineren en meer in balans te brengen. Dit systeem zou aangevuld moeten worden met gecontroleerde uitsluiting van vee in gevoelige gebieden, regelingen voor het betalen van milieudiensten aan de veehouderij en het voorkomen van uitsluiting van kleine boeren.

Om de atmosfeer, klimaat en milieu te beschermen ziet de FAO verder oplossingen in het verhogen van de efficiëntie van dierlijke productie, verbouwen van veevoedergewassen, afvalstromen en het verbeteren van de efficiency van irrigatiesystemen. Dit zou aangevuld moeten worden op het doorberekenen van de volledige (thans niet meegetelde) externe kosten en invoeren van belasting om het vestigen en houden van grote veestapels in stedelijke gebieden te ontmoedigen.

Trends in gebruik van land voor de productie van vlees en zuivel wereldwijd (links) en in 15 EU-landen. Bron: FAO Livestock’s long shadow.

Minder vlees en zuivel
Een andere voor de hand liggende oplossing is minder vlees en zuivel consumeren. De FAO signaleerde in 2006 dat er een groeiende trend is naar vegetarisme, maar dat dit aandeel nog steeds zeer laag is in de meeste samenlevingen. Overheden zouden hier een actieve bijdrage aan kunnen leveren door het consumeren van minder vlees en zuivel te promoten. Tot slot wijst de FAO op de aanzienlijke risico’s die kleven aan de veesector voor de volksgezondheid in verband met de snelle groei van de veehouderij en toename van het aantal dierziekten die ook risico’s voor de mens kunnen opleveren.

Hoewel de bewijzen en argumenten zich opstapelen, hebben overheden (de Nederlandse voorop) weinig tot niets gedaan aan het probleem. De provincie Brabant en Limburg blijven bijvoorbeeld volop zogeheten ‘ontwikkelruimte’ bieden aan de veehouderij. En hoewel de prijzen compleet onderuit zijn gegaan, reisde staatssecretaris Dijksma recent nog naar China om daar varkensvlees en zuivel te slijten met een zak subsidie achter de hand.

Chatham House en Trucost
Zou er dan verbetering zijn opgetreden? Allerminst! Uit recent verschenen rapporten van onder meer Chatham House, Trucost en ons eigen Planbureau voor de Leefomgeving blijkt dat de schade die de veesector toebrengt aan natuur, milieu en klimaat onverminderd hoog is. “De impact van de veestapel op de klimaatverandering kan niet worden genegeerd”, aldus een commentaar van de onderzoekers van Chatham House.

Volgens een onlangs verschenen rapport van Trucost in opdracht van de VN veroorzaakt de geïndustrialiseerde agrosector wereldwijd $ 3.330.000.000.000 (3,3 biljoen dollar) aan natuurschade per jaar. Omgerekend is dat meer dan het totale Bruto Binnenlands Product van het Verenigd Koninkrijk. De productie van rundvlees in Brazilië voert de lijst aan: kosten 590 miljoen dollar per jaar. China staat bij de productie van varkensvlees op de eerste plaats met 299 miljoen dollar aan natuurschade. Opmerkelijk: de varkenssector in Nederland staat op de tweede plaats met ruim 34 miljoen dollar aan verlies aan natuurwaarden.

Klimaattop Parijs
Als het om klimaatopwarming gaat, ligt de focus in Nederland nog steeds eenzijdig op het terugdringen van de CO2-uitstoot via transport en energieopwekking. De agrosector, met een zeker zo grote impact op het klimaat, blijft nog steeds grotendeels buiten schot.

• Klimaattop Parijs: cop21.org
• FAO: Livestock’s long shadow (FAO in 2006!: “Snel ingrijpen noodzakelijk.”)
• Chatham House (2014): Livestock – Climate Change’s Forgotten Sector Global Public Opinion on Meat and Dairy Consumption
• Chatham House Comment: Impact of Livestock on Climate Change Cannot Be Ignored
• Trucost: Natural Capital Impacts in Agriculture: Supporting Better Business Decision Making (PDF)
• VU Amsterdam (2010): De echte prijs van vlees | The true price of meat