Final derogation Nitrates Directive, Netherlands

Nederland geniet tot op heden een vrijstelling voor de hoeveelheid dierlijke mest die ze mogen uitrijden. Binnenkort beslist de Europese Commissie over de verlening van de derogatie op de Nitraatrichtlijn. De stichting heeft gemeend dat niet de vrijstelling de oplossing is maar dat het eerder logisch is dat als er een exorbitant mestoverschot is de krimp van de veestapel eerder aan bod is.

 Hieronder treft u de brief aan:

Betreft:                 Final derogation Nitrates Directive, Netherlands, Klacht

Netherlands, Geerdijk, 1 februari 2017

Geachte leden van de Commissie Environment DG,

Op zeer korte termijn zal de Europese Commissie een beslissing nemen over de beëindiging dan wel het onder strikte voorwaarden verlengen van een nieuwe Nederlandse derogatie van de Nitraatrichtlijn 92/676. Aan de hand van deze brief doen wij onze inbreng over deze aanstaande beslissing en verzoeken u onze bijdrage uitputtend te betrekken bij uw overwegingen.

De uit 1991 ingestelde Nitraat richtlijn is ingesteld om toe te zien op herstel en behoud van de Nederlandse waterkwaliteit. Graag benadrukken wij dat een doelstelling die moet leiden tot het herstel en behoud van waterkwaliteit, een verslechtering in zijn geheel uitsluit.

Voldoende water maar vooral water van voldoende kwaliteit is belangrijk omdat het een essentieel onderdeel is van behoud van de mens als soort, de natuur en het milieu.  Europa ontleent haar oorsprong aan de doelstelling van bescherming van alle Euroburgers in al haar facetten. Hierbij is de kwaliteit van het water een essentieel onderdeel ter verwezenlijking van die doelstelling.

De uit 1991 stammende Nitraatrichtlijn vormt een integraal onderdeel van de Kader Richtlijn Water. Deze richtlijn doelt op de bescherming van oppervlakte- en grondwater tegen verontreiniging door nitraten vanuit de landbouwsector. Sinds 1996 zijn er 5 actieprogramma’s gevoerd door de Nederlandse regering om de waterkwaliteit aan de minimum eisen te laten voldoen.

Deze 5 programma’s, die gedurende 20 jaar uitgevoerd zijn, hebben Nederland niet dichter bij de doelstelling gebracht om aan de nitraatrichtlijn te voldoen. In de laatste rapportageperiode blijft de gemiddelde nitraatconcentratie ruim boven de norm van 50 mg/l liggen. De trends voor de laatste jaren laat zelfs weer een verontrustende stijging zien. Door de forse toename van de veestapel sinds het loslaten van de melkquotum moet zelfs gevreesd worden dat de stagnerende trend omslaat naar een stijgende trend. Zowel de stagnatie maar vooral een stijgende trend zal ons verder van de Europese doelstelling af brengen.

Wij worden gesterkt in de gedachte dat Europese doelstellingen in het geding zijn door alarmerende uitkomsten  zoals die verwoord zijn in het onderzoeksrapport Resource Efficiency in Practice – Closing Mineral Cycles[1].

Het rapport doet verslag van onder meer de naleving van de EU- lidstaten van de Nitraatrichtlijn. Vooral met betrekking tot de Nederlandse situatie laat dit rapport, uitgevoerd in opdracht van de Europese Commissie, Directoraat –Generaal Milieu, een alarmerend beeld zien.

Na 20 jaar van gevoerd beleid is er nog steeds sprake van een alarmerende situatie dat zich niet verhoudt tot de doelstelling van de richtlijn zijnde het behoud en de verbetering van de waterkwaliteit. Nederland blijft met de gevoerde programma’s ernstig in gebreke voor het voeren van doelmatig beleid dat moet leiden tot het behalen van de doelstellingen van de Nitraatrichtlijn. Gezien voorgaande is een nieuwe derogatie van de Nitraatrichtlijn strijdig met het Nederlandse en Europese milieubelang en zijn er gezien voorgaande onvoldoende argumenten voor een nieuwe verlening van de Nederlandse derogatie van de Nitraatrichtlijn in 2017.

De Nederlandse derogatie van de Nitraatrichtlijn is een ontheffing (derogatie) waar bij Nederlandse boeren onder voorwaarden tot en met 2017 afhankelijk van hun locatie 250 of 230 kilogram stikstof uit dierlijke mest per jaar per hectare mogen deponeren. De norm zoals deze gesteld is in de richtlijn is 170 kilogram stikstof uit dierlijke mest per jaar per hectare.De Nederlandse boeren worden hiermee maximaal 80 kilogram stikstof per hectare per jaar vrijgesteld.

Nederland heeft ongeveer 40.000 veebedrijven met een totaal areaal aan dieren van:

4,1 miljoen stuks rundvee, 107 miljoen kippen en 12,6 miljoen varkens. Volgens de gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistieken zijn deze bedrijven in het jaar 2015 verantwoordelijk voor 75 miljoen ton mest.

Nederland, als meest veedichte land van de Europese Unie en als derde producent van de wereld van dierlijke mest, heeft een zeer belangrijke invloed op het al of niet behalen van Europese doelen inzake de waterkwaliteit. Maar ook grote invloed op doelen die meer zijn dan alleen de kwaliteit van water zoals deze is neergelegd in Kader Richtlijn Water waar de Nitraatrichtlijn een integraal onderdeel van is.

Nederland heeft onderhand decennia lang een buitengewoon excessief mestoverschot. Dit overschot leidt tot ernstige milieuschade voor bodem, water door nitraten en fosfaten en de natuur door de stikstofschade aan bijvoorbeeld natura 2000 gebieden. Deze schade is bedreigend voor al die zaken van waaruit de mens als soort haar legitimatie ontleend en daarmee in strijd met het doel om alle Euroburgers te beschermen in al haar facetten.

Zo blijkt dat, volgens het Nederlandse Planbureau voor de Leefomgeving, de algemene KRW- beoordeling voor grondwater in 2015 overwegend goed is, echter voor 2021 is er geraamd dat 50% van de grondwaterlichamen ontoereikend is voor terrestrische natuur en 15% voor de drinkwaterwinning. Ondanks de verbetering in het zuidelijk löss- en zandgebied zal daar ook in 2027 de norm van 50 milligram nitraat per liter nog worden overschreden[2].

Het Compendium voor de leefomgeving stelt dat de gemiddelde nitraatconcentratie, in de Lössregio, 75 mg/l was in het uitspoelend water. Volgens de laatste rapportageperiode voor de Nitraatrichtlijn van 2012–2015 is nauwelijks sprake van een verbetering ten opzichte van de vorige rapportageperiode van 2008-2011.[3]

Dit maakt dat vaststaat dat de milieu- en natuurschade vanwege het mestoverschot zeer groot is en dat  alleen indien overmatige mestaanwending is gestaakt het nog steeds decennia kan duren voordat de milieuschade aan de bodem en het water weer hersteld is. Beperking van de schade maakt het daarom absoluut noodzakelijk om zo spoedig mogelijk de overmachtige mestaanwending wordt beëindigd.

Indien geconstateerd wordt dat de Nederlandse derogatie van de Nitraatrichtlijn niet bijdraagt aan het behalen van Europese doelstelling van Kader Richtlijn Water wat zou dan legitimeren om de Nederlandse derogatie inzake Nitraat te verlengen?

Vraag:

1.    Kan de verlening aan Nederland van derogatie op de Nitraatrichtlijn gelegen zijn in de gedachte dat de doelen zoals die neergelegd zijn in de Nitraatrichtlijn in Nederland reeds behaald zijn?  Zo ja, waar blijkt dit uit, zo nee van waaruit zou dan de legitimatie plaats kunnen vinden voor verlening van de derogatie?

2.    Hoe verhoudt de huidige, nog geldende Nederlandse derogatie op de Nitraatrichtlijn zich met het streven van een meer duurzame landbouw.

3.    Is de doelstelling om een halt toe roepen aan de teloorgang van de biodiversiteit de legitimatie voor de huidige derogatie op de Nitraatrichtlijn en een eventuele verlenging hiervan?

Sinds enige tijd stimuleert Nederland mestverwerking om het bestaande mestoverschot terug te dringen. Wij willen met klem inbrengen dat het inzetten van mestverwerking op fundamentele kritiek stuit.

Mestverwerkers vergroten het probleem van het overschot aan nutriënten. Ook de mogelijke effecten op pathogenen wordt sterk onderschat. Mest verwerking jaagt aan tot opschaling en de opschaling op haar beurt verplicht tot mestverwerking.

Een belangrijk gevolg van mestverwerking is dat de cruciale randvoorwaarde voor een goede bodemvruchtbaarheid afhankelijk is van het gehalte aan organische stof. Om de bodemvruchtbaarheid op peil te houden of te verbeteren is veel koolstof, een onderdeel van de biomassa, nodig.  Achteruitgang van de bodemvruchtbaarheid en dus achteruitgang van het humusgehalte betekent achteruitgang van het  gehalte aan bodemleven. Hierdoor neemt het waterbufferend vermogen van de bodem af met als gevolg dat vrije mineralen sneller uitspoelen. Het gevolg hiervan is dat de bodem sneller uitdroogt en er zal onvermijdelijk vaker geïrrigeerd moeten worden. Met andere woorden, de oplossing zoeken naar mestverwerking brengt ons niet dicht bij de doelen zoals u die geformuleerd heeft in Kader Richtlijn Water waar de Nitraatrichtlijn een integraal onderdeel van is.

Daar waar Nederland een ernstig overschot heeft aan kostbare grondstoffen zoals de nutriënten stikstof en fosfor, zijn er onderontwikkelingslanden die een serieus tekort hebben aan deze grondstoffen. Vreemd is dat er een gedachte is dat deze nutriënten zich niet laten vergisten en dus komen deze na het vergistingsproces weer vrij. Dit aangevuld met de stikstof en fosfor hoeveelheid van de energiegewassen die toegevoegd worden om het vergistingsproces op gang te brengen en te houden. Het is onverstaanbaar dat ten koste van kostbaar veevoer, al of niet in haar geheel met publieke gelden gefinancierd, het mestoverschot moet gaan oplossen terwijl er meer stikstof en fosfor uit de vergister komen dan erin gaan.

Een vooralsnog sterk onderschat probleem bij vergisting is dat ook mest van zieke dieren naar de vergister gaan. Hoewel veelal pasturisatie randvoorwaardelijk gesteld is, wordt dit vaak niet gedaan. Maar ook pasturisatie maakt niet dat pathogene bacteriën en virussen deze stap in het proces niet zouden kunnen overleven.

In het Nederlandse buitengebied wordt de druk van de vaak dominant aanwezige veehouderij groter, maar het draagvlak hiervoor steeds kleiner. Dit heeft zich vertaald in een aanzwellend geharnast verzet waarbij burgers in arren moede tot het laatste redmiddel dat de democratie beidt grepen. Zo zijn er in nagenoeg alle Nederlandse provincies provinciale burgerinitiatieven gehouden die allen opriepen tot een halt van verdere opschaling. Omwonenden maken zich grote zorgen over de gevolgen voor de omgeving van mestinstallaties. De stichting heeft in 2014 met brede steun de staatssecretaris aangeschreven om haar verontrusting uit te spreken over de aanwijzing van locaties voor grootschalige vergisters. Ik verwijs u graag naar de bijlage hiervoor.

Tot op heden laat het Nederlandse bevoegd gezag na om krimp van de excessieve omvang van de veestapel in overweging te nemen. Deze krimp zou een meer dan reële optie zijn. Naast het feit dat het areaal aan veehouderijbedrijven sinds jaar en dag sterk in aantal afneemt en niet in de minste plaats omdat een krimp in sterke mate bijdraagt aan de meeste Europese en nationale doelen met betrekking tot natuur, milieu en leefomgeving en dus zorgt dit er voor dat de verlenging van de derogatie diametraal werkt aan het behalen van de doelen van de Nitraatrichtlijn. Wij verzoeken u dan ook om niet in te stemmen met een nieuwe Nederlandse derogatie van de Nitraatrichtlijn.

Concreet, de inspanningen van Nederland om de normen zoals die gesteld zijn in de Nitraatrichtlijn zijn kennelijk onvoldoende. En nu deze inspanning, uitgedrukt in 40 jaar beleid,  niet geleid hebben tot het behalen van de norm verbind zij aan het ontstaan van de negatieve milieuschade geen gevolgen. Dit terwijl het gezien de Europese doelen wel zou moeten en waarbij een forse krimp van de veestapel als eerste optie naar voren zou  moeten komen.

Wij verzoeken u bovenstaande uitputtend te betrekken bij uw besluit over het verzoek van de Nederlandse regering tot hernieuwde verlenging van de Nitraatrichtlijn.

Inmiddels verblijf ik, namens de Stichting Leefbaar Buitengebied met de meeste hoogachting,